We leven in de meest veilige en welvarende wereld ooit. De statistieken laat zien dat het in Nederland en in de rest van de wereld op vrijwel alle gebieden steeds beter gaat. We leven langer en er is steeds minder oorlog en geweld. Het beeld van de burger is echter anders. De samenleving is doordrenkt van negativiteit; de media brengen vooral slecht nieuws en de berichtgeving is in de loop der tijd alleen nog maar negatiever en dramatischer geworden. De ellende van de wereld komt dagelijks onze huiskamer binnen. Het lijkt alsof het steeds slechter gaat in de wereld en er is daarom weinig vertrouwen in de politiek.

Negativiteitsdenken heeft grote gevolgen voor onze samenleving. Het creëert politieke onrust en zorgt voor een afname in solidariteit, creativiteit en welzijn. Negativiteit wordt niet alleen door de media gecreëerd. Mensen krijgen vrijwel dagelijks op het werk of tijdens hun studie te maken met negativiteit. Het onderwijssysteem is gericht op het vermijden van onvoldoendes en werknemers krijgen vooral te horen wat ze niet goed doen. Negatieve signalen zijn alom aanwezig.

Afname empathie

Een andere relevante ontwikkeling is dat in de Westerse samenleving het individu heilig is verklaard. Een filosofie die ook in de rest van de wereld steeds dominanter is geworden. Dit heeft geleid tot persoonlijk vrijheid, mensenrechten en welvaart, maar het heeft ook z’n weerslag. Het narcisme is toegenomen en de maatschappelijke betrokkenheid is afgenomen. Na 500 jaar van toenemende empathie is er de laatste 20 jaar sprake van een afname. Ieder leeft in z’n eigen informatiebubbel waar andersdenkenden door eigen voorkeuren en algoritmen worden weggefilterd. Als er minder naar andersdenkenden wordt geluisterd ontstaat er ook minder begrip. Groepen worden negatiever over elkaar en komen recht tegenover elkaar te staan.

Individuele vrijheid is een groot goed, maar het impliceert ook individuele verantwoordelijkheid. Je wordt geacht voor jezelf op te komen en persoonlijke prestaties centraal te stellen. De groep mensen die negatieve gevolgen ondervindt van de druk om te presteren, gecombineerd met de negatieve signalen vanuit werk, studie en de media, groeit. Dat is af te lezen aan een toename van burn-out en depressiviteit. Met name onder jongeren is het aantal psychologische klachten en zelfs het aantal suïcides toegenomen. Psychiaters slaan alarm. Gek genoeg is dit een onderwerp dat weinig aandacht trekt. In de waan van negativiteit worden sommige serieuze problemen kennelijk over het hoofd gezien, terwijl minder grote problemen worden overschat.

Aandacht voor grote problemen mist

De negativiteit mania is een zoektocht naar de waan van negativiteit. Waarom heeft de mensheid een wereld gecreëerd waar we worden omringd door negatieve signalen terwijl positieve ontwikkelingen haast onzichtbaar blijven? Waarom is er relatief veel aandacht is voor acute problemen van geringe omvang (een aanslag, een vliegtuigongeluk), en dat er relatief weinig aandacht is voor grote problemen die zich geleidelijk manifesteren (depressie, obesitas)? Waarom hebben we organisaties gebouwd waar zoveel medewerkers ontevreden zijn en met bosjes omvallen? Hoe kan het zijn dat de tolerantie tussen bevolkingsgroepen en zelfs tussen verschillende afdelingen van een organisaties lijkt af te nemen?

Constructieve manier van samenleven

De oorzaak moet gezocht worden in de beperkingen van het menselijke denken. Mensen hebben van nature een alarmerend brein dat neigt naar korte termijn denken, zelfoverschatting, groepsdenken en met een gevoelige antenne voor gevaar. Historisch gezien was dit belangrijk om te overleven, maar in de moderne tijd zit dit ons steeds meer in de weg. Zeker nu de technologie voortraast en de consequenties van onze denkfouten steeds groter worden. Het is nodig om de werking van ons brein te begrijpen om de valkuilen te vermijden. De gevolgen van onze denkfouten zijn namelijk overal zichtbaar, op persoonlijk niveau, op organisatieniveau en op maatschappelijk niveau. Het heeft z’n weerslag binnen de journalistiek, de politiek, het bedrijfsleven en het onderwijs. Recente inzichten uit de hersenwetenschappen en psychologisch onderzoek bieden gelukkig aanknopingspunten om het tij te keren. Innovatieve bewegingen binnen de journalistiek, onderwijs en bedrijfsleven gebruiken deze inzichten en wijzen de weg naar een nieuwe, meer constructieve manier van samenleven. Iedereen kan hieraan bijdragen. Als we ons bewust zijn van onze denkfouten en kunnen we de valkuilen voor onszelf en onze omgeving kleiner maken. Daarmee helpen we onszelf, de mensen om ons heen en alle generaties die na ons komen.

(Deze blog is eerder verschenen als preview op Management Boek is het onderwerp van m’n boek “Negativiteit Mania”)